W wigiliÄ™ MiÄ™dzynarodowego Dnia Teatru na gorzowskiej scenie odbyÅ‚a siÄ™ premiera „Balladyny” Juliusza SÅ‚owackiego w reżyserii PawÅ‚a Paszty.

I pierwsze, co należy powiedzieć, recenzujÄ…c, co widz zobaczyÅ‚ to, że dawno nie byÅ‚o u nas klasyki w takim wydaniu. Trzy godziny z przerwÄ…, przy braku ryczÄ…cych motocykli czy innych fajerwerków, które mogÅ‚yby przyciÄ…gać uwagÄ™, to dla wspóÅ‚czesnego widza spore wyzwanie, wymagajÄ…ce skupienia na samym aktorze i sÅ‚owie, które pada z jego ust.

„Balladyna” jako dramat nie należy do dzieÅ‚ najÅ‚atwiejszych, bo jak przystaÅ‚o na romantyzm, nie wiadomo skÄ…d pojawiajÄ… siÄ™ tam istoty nieziemskie. Z GopÅ‚a wyÅ‚ania siÄ™ jego królowa (Joanna Ginda-Lenart) nimfa o krysztaÅ‚owej cerze, w stroju utkanym na wzór motylich skrzydeÅ‚ czy roÅ›lin porastajÄ…cych jeziora i jej poddani: leniwy Chochlik (goÅ›cinnie Dominik Jakubczak) oraz usÅ‚użny Skierka (Maciej Kotlarz). I te istoty zaczynajÄ… swojÄ… ingerencjÄ™ w Å›wiecie ludzi. Kto wie, jak bez miÅ‚oÅ›ci królowej GopÅ‚a do zwykÅ‚ego Grabca (Jan MierzyÅ„ski), potoczyÅ‚aby siÄ™ caÅ‚a historia.
A ta skupia siÄ™ na czÅ‚owieczym marzeniu o lepszym życiu. I to marzenie wypowiada Matka-Wdowa (Marzena Wieczorek) w obecnoÅ›ci swoich córek: radosnej i szczerej Aliny (Magdalena DwurzyÅ„ska), ktorej dobroci dowodzi caÅ‚a natura oraz zamkniÄ™tej w sobie – po prostu innej – Balladyny (Marta Karmowska), która swoje marzenia kryje na dnie duszy i nikomu ich nie wyznaje, ale wie, że ich speÅ‚nienie to cel, to życie, którego w starej chacie nie zazna. Nie może wiÄ™c przegrać rywalizacji z AlinÄ…, której i tym razem sprzyja matka natura. Czyżby wiedziaÅ‚a wiÄ™cej o czÅ‚owieku niż on sam o sobie i innych?

W tym kontekÅ›cie pada zwykle pytanie, czy tytuÅ‚owa bohaterka jest dobra czy zÅ‚a? Bo przecież na szali wÅ‚asnego (wÄ…tpliwego) szczęścia stawia życie siostry. Ten krok, na który siÄ™ decyduje, wymaga od niej kolejnych, równie zbrodniczych. Dochodzi do tego jeszcze grzech niewybaczalny – wyparcie siÄ™ kochajÄ…cej jÄ… ponad wszystko matki. FinaÅ‚ dramatu znajÄ… wszyscy, którzy zaliczyli program nauczania jÄ™zyka polskiego i wiedzÄ…, że Balladyna wydaje na siebie wyrok. Wtedy nie ma już wyjÅ›cia, bo odwiecznych zasad panujÄ…cych w spoÅ‚ecznoÅ›ci nie da siÄ™ zignorować. Pewnie tylko nie zdaje sobie sprawy, że kara przyjdzie nie od czÅ‚owieka, ale od tej matki natury, która wciąż uczy ludzi, jak powinni postÄ™pować.

Czy wiÄ™c Balladyna jest zÅ‚a? Reżyser PaweÅ‚ Paszta nie chce twierdzÄ…cej odpowiedzi. Przedstawia historiÄ™ kobiety, która podejmuje osobiste decyzje traktowane jako zÅ‚o i robi to z peÅ‚nÄ… Å›wiadomoÅ›ciÄ…. Stawia też pytanie, czy my sami w podobnej sytuacji takich decyzji byÅ›my nie podjÄ™li? Przecież historia zna wielu zagubionych w Å›wiecie, osaczonych przez spoÅ‚eczność wywierajÄ…cÄ… na nich presjÄ™, ostatecznie zdecydowanych na podjÄ™cie nieoczywistych kroków. Przez to „Balladyna” staje siÄ™ przypowieÅ›ciÄ… uniwersalnÄ… o czÅ‚owieku, jego emocjach, wyborach, o dobru i zÅ‚u, o tajemnicy i prawdzie.

PaweÅ‚ Paszta mówi, że lubimy romantyczność, bo jest taka polska, bo pokazuje naszÄ… duszÄ™, uczucia i jest przesycona symbolami. Ale na obrotowej scenie Teatru im. J. Osterwy w atmosferze poetyckiej, baÅ›niowej i metaforycznej, rozgrywa siÄ™ dramat, który może być komentarzem do wspóÅ‚czesnej sytuacji, dotykajÄ…cej Å›wiat od ponad miesiÄ…ca. A staÅ‚o siÄ™ tak bez reżyserskiego zamysÅ‚u.
– Tak po prostu wyszÅ‚o – powiedziaÅ‚ PaweÅ‚ Paszta po premierze. – A to, co widz wyniesie z teatru, zależy od niego samego.

Warto zwrócić uwagÄ™ na sÅ‚owa, zawarte w programie do spektaklu. Reżyser pisze:
„Teatr i scena w swoich nagich ramach odbijajÄ… caÅ‚e zÅ‚ożone życie Å›wiata.
Granica między dobrem i złem bywa tak samo cienka, jak między dorosłym a dzieckiem.
Badanie granic czÅ‚owieczeÅ„stwa może przypominać poruszanie siÄ™ na granicy teatru i rzeczywistoÅ›ci w rozumieniu fikcji i prawdy, udawaniu bycia sobÄ…, zabawy i bycia serio.”

Sobotnia premiera spotkaÅ‚a siÄ™ z bardzo pozytywnym odbiorem, na który zapracowaÅ‚ caÅ‚y zespóÅ‚, o którego artystycznej roli pisze reżyser: „SzczególnÄ… rolÄ™ w spektaklu odgrywa grupa, tÅ‚um, zbiorowość. Czyż nasze życie nie rozgrywa siÄ™ miÄ™dzy poszczególnymi jednostkami a potężnÄ… grupÄ…, która na nas wpÅ‚ywa, wymaga, oczekuje, sprawdza i popycha do kolejnych dziaÅ‚aÅ„?”

I ten tÅ‚um zaczyna i koÅ„czy dramat Balladyny. Jest tÅ‚em i motorem zdarzeÅ„. Ubrany w niemal jednolite, bardziej rudo-pomaraÅ„czowe niż zÅ‚ote stroje, pokazuje swojÄ… moc, czÄ™sto niebezpiecznÄ…, bo zrodzonÄ… z przypadku i dziaÅ‚ania jakichÅ› tajemnych siÅ‚, które wkÅ‚adajÄ… koronÄ™ na gÅ‚owÄ™ wieÅ›niaka, kochanka Balladyny Grabca. Jego rolÄ™ – choć drugoplanowÄ… – niemal brawurowo gra Jan MierzyÅ„ski. WyjÄ…tkowa w swej osobistej tragedii jest Matka. Jej rolÄ™ kreuje peÅ‚na emocji Marzena Wieczorek, skupiajÄ…c na sobie wspóÅ‚czujÄ…cÄ… uwagÄ™ widza. A jej zięć, Pan Zamku – Kirkor to chodzÄ…ca dobroć, postać szlachetna, niezÅ‚omna i tak zagrana przez Bartosza BandurÄ™. Jego żona Balladyna, nie rozumie mężowych decyzji i żyje wedÅ‚ug wÅ‚asnych zasad. To na jej barkach spoczywa ciężar spektaklu i Marta Karmowska dźwiga go z ogromnym oddaniem. SzczególnÄ… uwagÄ™ zwraca scena z von Kostrynem – w tej roli Cezary Å»oÅ‚yÅ„ski – z którym wchodzi w zbrodniczy ukÅ‚ad, by ostetcznie i jego nie oszczÄ™dzić.

Na uwagÄ™ zasÅ‚uguje również rezygnacja z oczywistej scenicznej Å›mierci. Po pierwsze: ta, stworzona na potrzeby spektaklu, jako CieÅ„ Balladyny – w tej szczególnej roli Karolina MiÅ‚kowska-Prorok – jest obecna od poczÄ…tku (wyróżnia jÄ… czarny strój). Po drugie: żadne morderstwo nie koÅ„czy siÄ™ upadkiem. Tu rolÄ™ grajÄ… symbole: nóż, zatruty chleb czy wreszcie tÅ‚um, który – niczym krater – wciÄ…ga Kirkora.

O sukcesie zespoÅ‚u decyduje również Aleksandry Szempruch scenografia i kostiumy – wiszÄ… przez caÅ‚y czas na scenie, a caÅ‚oÅ›ci dopeÅ‚nia – niczym osobny aktor – choreorafia Natalii Iwaniec i muzyka Tomasza Jakuba OpaÅ‚ki.

Wiele by jeszcze powiedzieć na temat najnowszej premiery w Teatrze im. J. Osterwy w Gorzowie. Ale coÅ› trzeba zostawić widzowi. Idźcie wiÄ™c na „BalladynÄ™” w reżyserii PawÅ‚a Paszty i snujcie wÅ‚asne przemyÅ›lenia.

Ja wszystkim aktorom i realizatorom, nie tylko z okazji MiÄ™dzynarodowego Dnia Teatru, serdecznie gratulujÄ™ tego, co nam pokazali i dziÄ™kujÄ™ za ich obecność w nieÅ‚atwym Å›wiecie, w którym wciąż czyhajÄ… na nas rozliczne puÅ‚apki. ObyÅ›my – również dziÄ™ki naukom pÅ‚ynÄ…cym z prezentowanych sztuk – umieli w nie nie wpadać.

"Balladyna" wg Juliusza SÅ‚owackiego - premiera 26 marca 2022
Opracowanie tekstu i reżyseria: Paweł Paszta
scenografia i kostiumy: Aleksandra Szempruch
choreografia: Natalia Iwaniec
muzyka: Tomasz Jakub Opałka
projekt plakatu: Joanna Sapkowska
asyst. reżysera: Mikołaj Kwiatkowski
inspicjent-sufler: Beata Chorążykiewicz

Aktorzy
Bartosz Bandura: Kirkor
Beata Chorążykiewicz: Szamanka
Magdalena Dwurzyńska: Alina
Przemysław Kapsa: Pustelnik
Marta Karmowska: Balladyna
Magdalena Kasperowicz: Venus
Maciej Kotlarz: Skierka
Mikołaj Kwiatkowski: Gralon, Lekarz
Joanna Ginda-Lenart: Goplana
Jan Mierzyński: Grabiec
Karolina Miłkowska-Prorok: Cień Balladyny
Artur Nełkowski: Filon
Marzena Wieczorek: Wdowa
Cezary Żołyński: Fon Kostryn
Dominik Jakubczak: Chochlik

Hanna Kaup
Foto Teatr im. J. Osterwy