Od 17 do 23 stycznia trwają obchody Europejskiego Tygodnia Profilaktyki Raka Szyjki Macicy. Na świecie każdego roku ta choroba zabija ponad 300 tys. kobiet, w tym około 2 000 w Polsce.
Tymczasem w Wielkiej Brytanii, dziÄ™ki powszechnym szczepieniom HPV, udaÅ‚o siÄ™ zmniejszyć liczbÄ™ przypadków raka szyjki macicy o ok. 90 proc. w zaszczepionej grupie. W Polsce od 1 listopada 2021 r. dla wszystkich osób powyżej 9. roku życia jest refundowana szczepionka przeciw okreÅ›lonym typom HPV – wirusa brodawczaka ludzkiego, które odpowiadajÄ… za 75-90% przypadków raka szyjki macicy.
Zachorowalność wzrasta z wiekiem
Rak szyjki macicy jest czwartym najczęściej wystÄ™pujÄ…cym nowotworem u kobiet. Szacuje siÄ™, że w 2018 r. na caÅ‚ym Å›wiecie zdiagnozowano go u 570 000 pacjentek, a okoÅ‚o 311 tys. zmarÅ‚o z jego powodu. W Polsce jest on szóstym pod wzglÄ™dem czÄ™stoÅ›ci wystÄ™powania i stanowi ponad 10% nowotworów u kobiet.
WedÅ‚ug statystyk Information Centre on HPV and Cancer w 2020 r. na raka szyjki macicy zachorowaÅ‚y 3862 Polki, a zmarÅ‚o 2 137. W Europie rak szyjki macicy zajmuje 9. miejsce na liÅ›cie najczÄ™stszych nowotworów.
Ryzyko zachorowania jest proporcjonalne do wieku pacjentek. Ponad poÅ‚owÄ™ chorych stanowiÄ… kobiety w wieku 45-65 lat. Jednak rak szyjki macicy w postaci nieinwazyjnej może rozwijać siÄ™ latami (Å›redni wiek chorych z rakiem nieinwazyjnym jest o kilka, a nawet kilkanaÅ›cie lat niższy niż w przypadku raka inwazyjnego). Odpowiednio wczeÅ›nie wykryty, nowotwór ten jest wyleczalny w 99,9% przypadków; natomiast nieleczony od poczÄ…tku i rozpoznany dopiero w stopniu zaawansowanym z reguÅ‚y prowadzi do Å›mierci.
Można wcześnie wykryć
Rak szyjki macicy, jak niewiele innych nowotworów, daje siÄ™ wykryć, zanim zacznie zagrażać życiu – zdiagnozować można już zmiany przedrakowe. SÅ‚uży temu proste, niedrogie badanie cytologiczne, które powinna regularnie wykonywać każda dorosÅ‚a kobieta. W Polsce od lat realizowany jest powszechny program cytologicznych badaÅ„ przesiewowych, do którego Å‚atwy dostÄ™p ma każda kobieta w wieku 25-59 lat. Nie jest potrzebne żadne skierowanie, by wykonać badanie.
Niestety, zainteresowanie tym rodzajem profilaktyki jest znikome: wedÅ‚ug szacunków NFZ z programu korzysta mniej niż 20 proc. uprawnionych paÅ„. W okresie pandemii – zapewne jeszcze mniej. Tymczasem, jak podkreÅ›lajÄ… wszyscy onkolodzy w Polsce, rozpoznawane obecnie nowotwory sÄ… znacznie bardziej zaawansowane niż przed pandemiÄ…, co radykalnie zmniejsza szanse wyleczenia, nie tylko zresztÄ… w przypadku raka szyjki macicy.
Profilaktyka pierwotna
Od kilkunastu lat istnieje także możliwość profilaktyki pierwotnej, czyli szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego – HPV (ang. Human Papillomavirus).
To wÅ‚aÅ›nie przewlekÅ‚e zakażenie tym wirusem jest przyczynÄ… prawie wszystkich zachorowaÅ„ na raka szyjki macicy. Zakażenie HPV jest też jednÄ… z najczÄ™stszych chorób przenoszonych drogÄ… pÅ‚ciowÄ…, a ponad poÅ‚owa aktywnej seksualnie populacji jest co najmniej raz w życiu narażona na ryzyko infekcji. I choć HPV przenosi siÄ™ gÅ‚ównie drogÄ… pÅ‚ciowÄ…, to nie jest to jedyny sposób transmisji wirusa. ŹródÅ‚em zakażenia może być także bezpoÅ›redni kontakt ze Å›linÄ… lub krwiÄ… osoby zakażonej.
Wirus brodawczaka ludzkiego wystÄ™puje w ponad 100 typach o mniejszym lub wiÄ™kszym dziaÅ‚aniu kancerogennym, wywoÅ‚ujÄ…cym nie tylko raka szyjki macicy, ale także m.in. raka odbytu czy pochwy. NastÄ™pstwem zakażenia Å‚agodniejszym typem wirusa sÄ… m.in. brodawki pÅ‚ciowe, zlokalizowane w okolicach miejsc intymnych zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Za rozwój raka szyjki macicy odpowiadajÄ… natomiast gÅ‚ównie wirusy typu 16 i 18.
Odkrycie rangi Noblowskiej
WiedzÄ™ o HPV zawdziÄ™czamy niemieckiemu lekarzowi, prof. Haraldowi zur Hausenowi, który w 2008 r. za badania nad wirusem brodawczaka ludzkiego i jego wpÅ‚ywem na rozwój raka zostaÅ‚ uhonorowany NagrodÄ… Nobla. Wyniki prac pozwoliÅ‚y na stworzenie szczepionek chroniÄ…cych przed zakażeniem wirusem HPV, który może powodować raka szyjki macicy. Prof. zur Hausen wyniki swoich badaÅ„ udostÄ™pniÅ‚ na dÅ‚ugo przed otrzymaniem nagrody, dziÄ™ki czemu pierwsza szczepionka przeciw HPV mogÅ‚a pojawić siÄ™ już w 2006 r.
Szczepionki przeciw HPV zawierajÄ… wirusopodobne czÄ…stki otrzymane drogÄ… rekombinacji genetycznej. Na rynku dostÄ™pne sÄ… trzy preparaty: szczepionka dwuwalentana, czterowalentna i dziewiÄ™ciowalentna. Wszystkie chroniÄ… przed najbardziej onkogennymi typami wirusa, czyli 16 i 18, a także przed zmianami przednowotworowymi i nowotworami narzÄ…dów pÅ‚ciowych (szyjki macicy, sromu, pochwy) i odbytu oraz brodawkami narzÄ…dów pÅ‚ciowych. Zalecane sÄ… dziewczÄ™tom i mÅ‚odym kobietom, a także chÅ‚opcom i mÅ‚odym mężczyznom.
Skuteczna broń przeciw HPV
Szczepionki te sÄ… skuteczne, bezpieczne i dobrze tolerowane, dlatego na caÅ‚ym Å›wiecie podano dotÄ…d już ponad 270 mln dawek. Polska do koÅ„ca października ubiegÅ‚ego roku byÅ‚a jednym z nielicznych krajów, które nie zdecydowaÅ‚y siÄ™ na powszechne szczepienie nastolatków przeciwko HPV lub przynajmniej na częściowÄ… jego refundacjÄ™. Tylko niektóre samorzÄ…dy lokalne finansowaÅ‚y akcje szczepieÅ„ dziewczÄ…t, czasem też chÅ‚opców. 1 listopada 2021 doÅ‚Ä…czyliÅ›my jednak do ponad 100 krajów, które szczepienia przeciw HPV prowadzÄ…: preparat przeciw ludzkiemu wirusowi brodawczaka typu 16 i 18 o nazwie Cervarix znalazÅ‚ siÄ™ na liÅ›cie leków refundowanych. Refundacja obejmuje wszystkie zarejestrowane wskazania, tj. „u osób od ukoÅ„czenia 9. roku życia do profilaktyki zmian przednowotworowych narzÄ…dów pÅ‚ciowych i odbytu (szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu) oraz raka szyjki macicy i raka odbytu zwiÄ…zanych przyczynowo z okreÅ›lonymi onkogennymi typami wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) ”. Zgodnie z rekomendacjÄ… Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, z uwagi na maÅ‚Ä… popularność szczepieÅ„ w Polsce (co dobitnie ilustrujÄ… szczepienia przeciw COVID-19) rozpoczÄ™to program szczepieÅ„ przeciw HPV od częściowej refundacji, a dopiero kolejnym krokiem bÄ™dzie wdrożenie programu populacyjnego dla okreÅ›lonej grupy wiekowej. Obecnie wiÄ™c wszyscy zainteresowani pacjenci mogÄ… kupić szczepionkÄ™ za 50-procentowÄ… odpÅ‚atnoÅ›ciÄ….
Refundowana szczepionka Cervarix, zarejestrowana w Europie w 2007 r., „należy do grupy szczepionek inaktywowanych (zabitych). Zawiera biaÅ‚ka L1 wirusa brodawczaka ludzkiego typu 16 i 18 w postaci niezakaźnych czÄ…stek wirusopodobnych (virus-like particles – VLP), uzyskiwane z wykorzystaniem technologii rekombinacji DNA (system ekspresji bakulowirusa). W jej skÅ‚ad wchodzi adiuwant, jakim jest uwodniony wodorotlenek glinu Al(OH) oraz innowacyjny adiuwant AS04, zawierajÄ…cy 3-O-deacylo-4’-monofosforylolipid A (MPL). Osobom w wieku od 9 do 14 lat wÅ‚Ä…cznie (do 15. urodzin) zalecane jest podanie dwóch dawek w odstÄ™pie od piÄ™ciu do 13 miesiÄ™cy. U osób w wieku 15 lat i powyżej zalecane sÄ… trzy dawki podawane w zerowym, pierwszym i szóstym miesiÄ…cu ”.
Ryzyko zakażenia mniejsze o 90 procent
Już wczeÅ›niej podkreÅ›lano, że w krajach prowadzÄ…cych profilaktykÄ™ pierwotnÄ… przeciw HPV szczepienia dajÄ… znakomite efekty: ryzyko infekcji HPV spada w bardzo znaczÄ…cym stopniu. 3 listopada 2021 r. czasopismo „The Lancet” opublikowaÅ‚o wyniki badaÅ„ prowadzonych w Anglii. Refundowane szczepienie przeciw HPV oferuje siÄ™ tam dziewczÄ™tom już od 2008 r. (od dwóch lat szczepionka jest także oferowana mÅ‚odym chÅ‚opcom). Analizy dowiodÅ‚y, że szczepienie w pierwszych kohortach dziewczÄ…t wÅ‚Ä…czonych do programu zmniejszyÅ‚o wystÄ™powanie raka szyjki macicy w tej grupie o 87 proc., w ogromnym stopniu zapobiegÅ‚o też stanom przedrakowym. Oszacowano, że program szczepieÅ„ przeciw HPV zapobiegÅ‚
w populacji dzisiejszych 20-latek ok. 450 nowotworom i 17 200 stanom przedrakowym. Z każdym rokiem te liczby będą większe, bo wraz z wiekiem tej grupy zwiększałoby się ryzyko zachorowania na raka.
Zdaniem WHO, dziÄ™ki kompleksowej profilaktyce (zwÅ‚aszcza pierwotnej, czyli szczepieniu przeciw HPV), badaniom przesiewowym i leczeniu, raka szyjki macicy można wyeliminować z problemów zdrowia publicznego już w ciÄ…gu jednego pokolenia . JeÅ›li natomiast nie potraktujemy poważnie profilaktyki i diagnostyki, w Polsce na ten nowotwór codziennie bÄ™dÄ… umierać kolejne kobiety.
Materiał prasowy przygotowany przez Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia w związku
z obchodami Europejskiego Tygodnia Profilaktyki Raka Szyjki Macicy, styczeń 2022.
foto pixabay