5 sierpnia 1884 r. urodziÅ‚ siÄ™ prof. Ludwik Hirszfeld, polski naukowiec, lekarz, immunolog i mikrobiolog. ByÅ‚ nie tylko wybitnym uczonym, pedagogiem i humanistÄ…, ale także pionierem w wielu dziedzinach nauki. Dlatego w dniu jego 129 urodzin warto pochylić siÄ™ nad jego dziaÅ‚alnoÅ›ciÄ… naukowÄ… i osiÄ…gniÄ™ciami, które realizowaÅ‚ poza granicami Polski, ale także w PaÅ„stwowym ZakÅ‚adzie Higieny, przyczyniajÄ…c siÄ™ do rozwoju Instytutu na Å›wiatowym poziomie.

PoczÄ…tki edukacji
Ludwik Hirszfeld urodziÅ‚ siÄ™ w Warszawie, w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. ZaczÄ…Å‚ studiować medycynÄ™ w Wurzburgu, i to wÅ‚aÅ›nie tam podjÄ…Å‚ decyzjÄ™ o poÅ›wiÄ™ceniu siÄ™ pracy naukowej. NastÄ™pnie studiowaÅ‚ w Berlinie. Z dziedziny medycyny najbardziej zainteresowaÅ‚ siÄ™ bakteriologiÄ… i serologiÄ…. W wieku 23 lat z wyróżnieniem obroniÅ‚ pracÄ™ doktorskÄ… na temat aglutynacji krwinek czerwonych, których antygeny wykryÅ‚ Karl Landsteiner. PracowaÅ‚ jako asystent w ZakÅ‚adzie BadaÅ„ Raka w Heidelbergu, gdzie wraz z E. von Dungernem dokonali odkrycia praw dziedziczenia grup krwi u ludzi i zwierzÄ…t (1907 – 1911). NastÄ™pnie, w Zurychu, Hirszfeld napisaÅ‚ pracÄ™ habilitacyjnÄ… o zwiÄ…zku zjawisk odpornoÅ›ciowych i krzepliwoÅ›ci krwi, a jako mÅ‚ody docent prowadziÅ‚ wykÅ‚ady o chorobach zakaźnych dla studentów różnych wydziaÅ‚ów oraz kurs serologii dla studentów medycyny.

Działalność na Bałkanach w czasie I wojny światowej
W 1915 r. w czasie epidemii duru plamistego Hirszfeld, jako ochotnik, wyjeżdża do Serbii gdzie wraz z żonÄ… organizuje pracowniÄ™ bakteriologicznÄ… oraz kieruje akcjÄ… zwalczania epidemii, a także prowadzi wykÅ‚ady o chorobach zakaźnych. W swojej biografii pt. „Historia jednego życia" Hirszfeld napisze: „PoznawaliÅ›my tam choroby, których nie zna Europa Åšrodkowa. WidziaÅ‚em tam po raz pierwszy zarazki duru powrotnego, zimnicy podzwrotnikowej, nieznane nam objawy kliniczne". Hirszfeldowie w czasie pobytu w Albanii, na Korfu, we WÅ‚oszech, Szwajcarii i Grecji zajmowali siÄ™ zwalczaniem epidemii czerwonki oraz promowali stosowanie transfuzji krwi w celach terapeutycznych. Nadal też pracowali na rzecz Serbii, a za swojÄ… dziaÅ‚alność Hirszfeld wyróżniony zostaÅ‚ przez króla serbskiego honorowym obywatelstwem.

Hirszfeld w Państwowym Zakładzie Higieny

Prof. Hirszfeld wÅ›ród studentów

W 1920 roku po powrocie do Polski, Hirszfeld aktywnie zaangażowaÅ‚ siÄ™ w organizowanie sÅ‚użby epidemiologicznej oraz zwalczanie epidemii chorób zakaźnych na terytorium Polski. PracowaÅ‚ również w Komisji Przeciwepidemicznej Ligi Narodów.
WÅ‚aÅ›nie z powodu zwalczania chorób zakaźnych w Polsce, w 1918 roku powstaÅ‚ w Warszawie ZakÅ‚ad Higieny, którego pierwszym dyrektorem zostaÅ‚ dr Ludwik Rajchman. Hirszfeld po swoim powrocie do kraju zostaÅ‚ dyrektorem DziaÅ‚u Bakteriologii i Medycyny DoÅ›wiadczalnej oraz kierownikiem OddziaÅ‚u Kontroli Surowic, a do 1933 roku zastÄ™pcÄ… dyrektora Rajchmana.
W pierwszej fazie swojej dziaÅ‚alnoÅ›ci gÅ‚ównym zadaniem caÅ‚ej sÅ‚użby zdrowia w powojennej Polsce, a przede wszystkim ZakÅ‚adu Higieny, byÅ‚a walka z epidemiami. DziaÅ‚ Bakteriologii i Medycyny DoÅ›wiadczalnej Ludwika Hirszfelda organizowaÅ‚ i prowadziÅ‚ diagnostykÄ™ laboratoryjnÄ… na terenie caÅ‚ego kraju, zaÅ› wyniki wykorzystywane byÅ‚y do bieżącej oceny sytuacji epidemiologicznej kraju. Od 1926 r. DziaÅ‚ Bakteriologii i Medycyny DoÅ›wiadczalnej Hirszfelda produkowaÅ‚ 32 rodzaje szczepionek przeciw bÅ‚onicy, durom, cholerze, czerwonce, ospie i wÅ›ciekliźnie; 10 różnych surowic odpornoÅ›ciowych np. bÅ‚oniczÄ…, czerwonkowÄ…, tężcowÄ… i paciorkowcowÄ…. A szczepionki produkowane przez PZH mogÅ‚y w każdej chwili zostać wykorzystane przez LigÄ™ Narodów i użyte zostaÅ‚y miÄ™dzy innymi w Grecji i Rosji. W ramach dziaÅ‚alnoÅ›ci naukowej Hirszfeld wraz ze swoim zespoÅ‚em, pracowaÅ‚ nad doskonaleniem szczepionek przeciw ważnym patogenom, badaÅ‚ skuteczność szczepieÅ„, antygeny nowotworów oraz badaÅ‚ dziedziczność grup krwi. ProwadziÅ‚ również inne szerokie badania nad nowotworami.

OdbudowujÄ…cy siÄ™ z powojennych zniszczeÅ„ kraj potrzebowaÅ‚ wykwalifikowanych pracowników do rozwiÄ…zywania problemów zdrowia publicznego. MogÅ‚o to być zrealizowane od 1926 dziÄ™ki zbudowaniu PaÅ„stwowej SzkoÅ‚y Higieny i z udziaÅ‚em Fundacji Rockefellera, zarówno w budowie, jak i w ksztaÅ‚ceniu wykÅ‚adowców. Kursy w PZH ukoÅ„czyÅ‚o wówczas prawie 9 tysiÄ™cy osób, w tym blisko 2500 lekarzy, a dziÄ™ki dotacjom Fundacji Rockefellera, Ligii Narodów oraz rodziny Potockich, PaÅ„stwowa SzkoÅ‚a Higieny byÅ‚a przede wszystkim miejscem wymiany myÅ›l naukowej. A dziÄ™ki dziaÅ‚alnoÅ›ci miÄ™dzy innymi profesora Hirszfelda, tuż przed wojnÄ…, byÅ‚a to instytucja na Å›wiatowym poziomie, gdzie prowadzono pionierskie badania, które wpÅ‚ynęły na powstanie caÅ‚ych gaÅ‚Ä™zi nauki takich jak: immunogenetyka, mikrobiologia, medycyna doÅ›wiadczalna, immunologia nowotworów oraz seroantropologia.
Oprócz wÅ‚asnej dziaÅ‚alnoÅ›ci naukowej, do 1930 Hirszfeld aktywnie prowadziÅ‚ również zajÄ™cia z serologii i bakteriologii ze studentami WydziaÅ‚u Lekarskiego i Farmaceutycznego.

Okupacja niemiecka w Polsce
W latach okupacji niemieckiej Hirszfeld zostaÅ‚ pozbawiony możliwoÅ›ci pracy w zarzÄ…dzanym przez Niemców PaÅ„stwowym ZakÅ‚adzie Higieny, a w 1941 roku zostaÅ‚ wraz z rodzinÄ… osadzony w getcie. Tu wraz ze swoimi wspóÅ‚pracownikami dziaÅ‚aÅ‚ przy zwalczaniu epidemii duru plamistego, a także zorganizowaÅ‚ RadÄ™ Zdrowia. W ramach legalnego Kursu Przysposobienia Sanitarnego do walki z epidemiami prowadziÅ‚ tajne nauczanie akademickie, także dla studentów farmacji. W 1942 roku Hirszfeldowie wydostali siÄ™ z getta przy pomocy przyjacióÅ‚ i ukryli siÄ™ na terenie okupowanej Polski. To wÅ‚aÅ›nie w tym czasie powstaje ważna książka Hirszfelda pt. „Immunologia ogólna".

Po II wojnie światowej
Po niezwykle trudnym czasie wojny i okupacji, profesor Ludwik Hirszfeld aktywnie angażuje siÄ™ w organizowanie Uniwersytetu w Lublinie, na którym przez pewien czas peÅ‚niÅ‚ funkcjÄ™ prorektora. ObjÄ…Å‚ również funkcjÄ™ przewodniczÄ…cego Rady Naukowej PZH. Dyrektorem PZH zostaÅ‚ wtedy jeden z kolegów i wspóÅ‚pracowników Hirszfelda prof. Feliks Przesmycki, późniejszy pierwszy kierownik Katedry i ZakÅ‚adu Mikrobiologii i Higieny WydziaÅ‚u Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Warszawie.

W sierpniu 1945 roku Ludwik Hirszfeld organizowaÅ‚ życie naukowe we WrocÅ‚awiu, gdzie m.in. byÅ‚ jednym z zaÅ‚ożycieli i dziekanem WydziaÅ‚u Lekarskiego; zaÅ‚ożyÅ‚ nastÄ™pnie i byÅ‚ Dyrektorem Instytut Immunologii i Terapii DoÅ›wiadczalnej Polskiej Akademii Nauk, który po jego Å›mierci otrzymaÅ‚ imiÄ™ Ludwika Hirszfelda.

Karl Landsteiner został uhonorowany w roku 1930 Nagrodą Nobla za odkrycie grup krwi, ale w wypowiedzi przewodniczącego Komitetu Noblowskiego pojawiły się dwukrotnie nazwiska von Dungerna i Hirszfelda.

Profesor Ludwik Hirszfeld zmarł 7 marca 1954 roku we Wrocławiu i tam został pochowany.

PZH