UkÅ‚ad odpornoÅ›ci ma za zadanie chronić nasz organizm przed intruzami mogÄ…cymi zaszkodzić i wywoÅ‚ać choroby, takimi jak: wirusy, bakterie, pasożyty, a nawet przed namnażaniem siÄ™ naszych wÅ‚asnych komórek zmienionych nowotworowo. Na ogóÅ‚ ten lojalny przyjaciel radzi sobie Å›wietnie ze swoimi zadaniami. Jednak i jemu zdarzajÄ… siÄ™ chwile sÅ‚aboÅ›ci i wtedy zawodzi. WspóÅ‚czesna medycyna dysponuje metodami wzmacniajÄ…cymi odporność o wysokiej skutecznoÅ›ci. Oprócz od dawna znanych szczepieÅ„, sÄ… nimi także lizaty bakteryjne.
Naukowcy i lekarze doskonale wiedzÄ…, że w życiu czÅ‚owieka wystÄ™pujÄ… okresy, w których ukÅ‚ad odpornoÅ›ci dziaÅ‚a mniej sprawnie. Dzieje siÄ™ tak np. u maÅ‚ych dzieci, u których system immunologiczny nie jest jeszcze w peÅ‚ni rozwiniÄ™ty. Z danych Åšwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) wynika, że ostre infekcje oddechowe sÄ… jednÄ… z gÅ‚ównych przyczyn zgonów niemowlÄ…t i maÅ‚ych dzieci. Co roku z ich powodu umiera ok. 2,6 mln maluchów do 5. roku życia.[8]
Z kolei, w podeszÅ‚ym wieku dajÄ… o sobie znać procesy starzenia ukÅ‚adu immunologicznego i odporność również spada. Dlatego u osób po 65. roku zakażenia oddechowe jak zapalenie pÅ‚uc czy grypa, również należą do wiodÄ…cych przyczyn zgonów.[1]
Wydajność naszego ukÅ‚adu odpornoÅ›ciowego zmienia siÄ™ również w ciÄ…gu roku. Powszechnie znany jest fakt, że może być niższa na wiosnÄ™. Ma to zwiÄ…zek m.in. z niedoborem ważnych substancji odżywczych, których zwykle dostarczamy sobie mniej w ciÄ…gu zimy, czy z niższÄ… aktywnoÅ›ciÄ… fizycznÄ… podczas chÅ‚odnych miesiÄ™cy.
Również okresy nasilonego stresu psychicznego czy fizyczne obciążenie organizmu mogÄ… odbijać siÄ™ negatywnie na funkcji ukÅ‚adu immunologicznego. Z badaÅ„ wynika np., że u opiekunów osób z chorobÄ… Alzheimera, którzy żyjÄ… w przewlekÅ‚ym stresie czy u osób, które przeżyÅ‚y silnie stresujÄ…cÄ… katastrofÄ™, jak np. powódź, pewne elementy ukÅ‚adu odpornoÅ›ci funkcjonujÄ… gorzej.
Eksperymenty na zwierzętach, a także obserwacje w grupach ludzi sugerują np., że tzw. stres społeczny, związany z hierarchią i akceptacją w grupie może w większym stopniu upośledzać funkcję systemu odporności, niż stres fizyczny. Podobnie działa izolacja społeczna.
Obniżona odporność może objawiać siÄ™ nawracajÄ…cymi zakażeniami dróg oddechowych. Z danych zbieranych w Polsce i różnych krajach Å›wiata wynika, że dolegliwoÅ›ci te stanowiÄ… jednÄ… z najczÄ™stszych przyczyn konsultacji u lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej oraz najczÄ™stszy powód przepisywania antybiotyków. To z kolei przyczynia siÄ™ do narastania opornoÅ›ci bakterii na antybiotyki. Dlatego lekarze oceniajÄ…, że stymulowanie naturalnych mechanizmów obronnych może być ważnym elementem programu ochrony antybiotyków.
Przyjaciel w potrzebie
Najbardziej efektywnÄ… metodÄ… profilaktyki zakażeÅ„ sÄ… szczepienia. Jednak zakażenia dróg oddechowych sÄ… wywoÅ‚ywane przez wiele czynników zakaźnych, których nie można nawet precyzyjnie okreÅ›lić. Dlatego niemożliwe jest zastosowanie szczepionek, które wytworzyÅ‚yby swoistÄ… odporność, przeciwko każdemu z nich.
Z tej przyczyny poszukuje siÄ™ rozwiÄ…zaÅ„, które miaÅ‚yby bardziej uniwersalny charakter. Zatem jak pomóc naszemu osÅ‚abionemu ukÅ‚adowi odpornoÅ›ci, by wróciÅ‚ do formy?
Zdrowy styl życia
Choć badania nad wpÅ‚ywem stylu życia na sprawność systemu immunologicznego ciÄ…gle trwajÄ…, lekarze sÄ… zgodni, że gdy dochodzi do czÄ™stych infekcji dróg oddechowych należy – oprócz wykluczenia poważnych zaburzeÅ„ odpornoÅ›ci – zastanowić siÄ™ nad tym, jaki tryb życia prowadzimy. WychodzÄ… przy tym z zaÅ‚ożenia, że caÅ‚y nasz organizm dziaÅ‚a lepiej, gdy zdrowiej żyjemy na co dzieÅ„. Warto zatem nie palić papierosów, regularnie ćwiczyć, utrzymywać prawidÅ‚owÄ… masÄ™ ciaÅ‚a, dbać o dietÄ™ i wysypiać siÄ™. W prewencji zakażeÅ„ bardzo ważne jest również przestrzeganie podstawowych zasad higieny, takich jak regularne mycie rÄ…k.[1]
Suplementy diety
Aby prawidÅ‚owo funkcjonować, „żoÅ‚nierze” ukÅ‚adu odpornoÅ›ci (tj. tworzÄ…ce go komórki) muszÄ… być dobrze odżywieni. Naukowcom od dawna znany jest fakt, że osoby żyjÄ…ce w biedzie i niedożywione sÄ… bardziej podatne na choroby zakaźne. DoskonaÅ‚ym przykÅ‚adem jest gruźlica, która stanowi obecnie problem wÅ‚aÅ›nie w biednych krajach i Å›rodowiskach spoÅ‚ecznych.
Eksperymenty prowadzone na zwierzÄ™tach oraz badania epidemiologiczne na ludziach sugerujÄ…, że niedobory różnych skÅ‚adników odżywczych, w tym witamin i mineraÅ‚ów, mogÄ… mieć zwiÄ…zek z obniżonÄ… odpornoÅ›ciÄ…. Do najważniejszych z nich zaliczono: cynk, selen, miedź, żelazo oraz witaminÄ™ D, B6, A, E i C.
Jednak badania prowadzone nad wpÅ‚ywem suplementacji tych skÅ‚adników na sprawność ukÅ‚adu immunologicznego nie dowodzÄ… jednoznacznie, iż warto jÄ… stosować, zwÅ‚aszcza u osób, które nie majÄ… niedoborów witamin czy mineraÅ‚ów. Wynika z nich natomiast, że stosowanie dużych dawek tych substancji może być wrÄ™cz szkodliwe dla zdrowia.
PojawiajÄ… siÄ™ prace sugerujÄ…ce, że na przykÅ‚ad suplementacja witaminÄ… D może wspomagać odporność. Z ostatnich badaÅ„ wynika, że jej niedobory sÄ… bardzo powszechne, zwÅ‚aszcza w krajach ze stref o mniejszym nasÅ‚onecznieniu. W październiku 2012 r. na Å‚amach pisma „Journal of Pharmacology and Pharmacotherapeutics” ukazaÅ‚a siÄ™ metaanaliza piÄ™ciu badaÅ„ klinicznych, która wskazuje, że witamina D może zmniejszać ryzyko infekcji. Jednak jej autorzy podkreÅ›lajÄ…, że istnieje potrzeba badaÅ„ lepszej jakoÅ›ci, by ostatecznie zweryfikować te dane.[2]
Preparaty ziołowe
WÅ›ród produktów mogÄ…cych stymulować ukÅ‚ad odpornoÅ›ci wymienia siÄ™ czÄ™sto preparaty zioÅ‚owe i roÅ›linne, np. zawierajÄ…ce wyciÄ…g z aloesu, czosnku, żeÅ„szenia czy jeżówki purpurowej (Echinacea purpurea). I choć eksperymenty laboratoryjne wskazujÄ…, że niektóre z nich wpÅ‚ywajÄ… na pewne elementy ukÅ‚adu odpornoÅ›ci, to brak jednoznacznych dowodów na to, że stymulujÄ… go tak, byÅ›my byli lepiej chronieni przed różnymi infekcjami. Badania na ludziach nie przyniosÅ‚y rozstrzygajÄ…cych odpowiedzi w tej sprawie.
CzÄ™sto polecana jako immunostymulant jest jeżówka purpurowa. Ale i w jej przypadku naukowe dowody na skuteczność sÄ… sprzeczne. Z metaanalizy 16 prac, którÄ… w styczniu 2006 opublikowaÅ‚a Cochrane Database of Systematic Review, wynika, że choć nie można wykluczyć jej skutecznoÅ›ci w zapobieganiu infekcjom dróg oddechowych, to nie udaÅ‚o siÄ™ tego zaobserwować w niezależnych, randomizowanych badaniach.[3] Ponadto, naukowcy zwracajÄ… uwagÄ™, że preparaty te znacznie siÄ™ różniÄ… pod wzglÄ™dem skÅ‚adu i zawartoÅ›ci substancji aktywnych, wiÄ™c trudno je porównywać.[3]
Probiotyki
IstniejÄ… prace wskazujÄ…ce, że probiotyki, czyli wyselekcjonowane mikroorganizmy (bakterie, np. mlekowe lub drożdże) o korzystnym wpÅ‚ywie na zdrowie czÅ‚owieka, mogÄ… zwiÄ™kszać odporność na infekcje, w tym oddechowe. Badacze podkreÅ›lajÄ… jednak, że ciÄ…gle nie wiadomo dokÅ‚adnie, w jaki sposób bakterie bytujÄ…ce w naszym organizmie (gÅ‚ównie w jelitach) wpÅ‚ywajÄ… na poszczególne aspekty naszej odpornoÅ›ci. Poza tym, podobnie jak w przypadku preparatów zioÅ‚owych, probiotyki także różniÄ… siÄ™ pod wzglÄ™dem jakoÅ›ci i zawartoÅ›ci mikroorganizmów.
Analizy prowadzone w ostatnich latach wskazujÄ…, że probiotyki mogÄ… Å‚agodzić objawy infekcji dróg oddechowych i skracać czas ich trwania. Natomiast dane na temat ich skutecznoÅ›ci w zapobieganiu tym schorzeniom sÄ… sprzeczne.[4,5]
Lizaty bakteryjne
JednÄ… z najlepiej przebadanych grup leków, które mogÄ… odgrywać rolÄ™ w profilaktyce zakażeÅ„ ukÅ‚adu oddechowego sÄ… lizaty bakteryjne przepisywane na receptÄ™. ZawierajÄ… one zabite komórki bakterii (bÄ…dź skÅ‚adniki ich komórek), najczęściej izolowane z dróg oddechowych, takie jak paciorkowce (np. Streptococcus pneumoniae), gronkowiec zÅ‚ocisty (Staphylococcus aureus), paÅ‚eczki Haemophilus influenzae, paÅ‚eczki Klebsiella i dwoinka Moraxella catarrhalis. [6,7,8,]
Preparaty te majÄ… wzmacniać odporność poprzez stymulowanie komórek ukÅ‚adu immunologicznego, które sÄ… zgrupowane w grudkach chÅ‚onnych w bÅ‚onie Å›luzowej przewodu pokarmowego. W odróżnieniu od klasycznych szczepionek podaje siÄ™ je doustnie..
To, że mechaniczny lizat bakterii o 30–40 proc. zmniejsza czÄ™stość zakażeÅ„ dróg oddechowych u dzieci i dorosÅ‚ych, potwierdziÅ‚a metaanaliza 15 badaÅ„, która ukazaÅ‚a siÄ™ w roku 2012 w piÅ›mie „Pulmonary Pharmacology and Therapeutics”. TrwajÄ… też badania nad stosowaniem go w prewencji zaostrzeÅ„ przewlekÅ‚ej obturacyjnej choroby pÅ‚uc (POChP), które pojawiajÄ… siÄ™ pod wpÅ‚ywem infekcji dróg oddechowych.[7]
Zdaniem naukowców fakt, że lizaty bakteryjne mogÄ… być skuteczne w profilaktyce zakażeÅ„ wywoÅ‚ywanych również przez wirusy wynika z tego, że drobnoustroje posiadajÄ… pewne powtarzalne motywy molekularne, które sÄ… rozpoznawane przez komórki naszego ukÅ‚adu odpornoÅ›ci.[6]
Lizaty bakteryjne sÄ… lekami wypisywanymi przez lekarza na receptÄ™. Na podstawie wyników badaÅ„ zaleca siÄ™ je szczególnie dzieciom, u których zakażenia dróg oddechowych wystÄ™pujÄ… częściej niż 3 razy w roku.[8] Dodatkowo, by możliwie dobrze przygotować organizm przed okresem jesienno-zimowych infekcji, warto terapiÄ™ rozpocząć już latem. Lizaty bakteryjne mogÄ… być również stosowane u dorosÅ‚ych z nawracajÄ…cymi zakażeniami oddechowymi. DecyzjÄ™ o ich przepisaniu lekarz musi podjąć indywidualnie po omówieniu terapii z pacjentem.
Referencje:
1.Strona z publikacjami medycznymi Wydziału Medycyny Uniwersytety Harvarda (Harvard Medical School)
http://www.health.harvard.edu/flu-resource-center/how-to-boost-your-immune-system.htm (dostęp: 20.05.2013)
2.Vitamin D for prevention of respiratory tract infections: A systematic review and meta-analysis. Journal of Pharmacology and Pharmacotherapeutics; październik 2012 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23326099 (dostęp: 20.05.2013)
3 Echinacea for preventing and treating the common cold. Cochrane Database of Systematic Review. Styczeń 2006
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16437427 (dostęp: 20.05.2013)
4. Probiotics for the prevention of respiratory tract infections: a systematic review. International Journal of Antimicrobial Agents. Wrzesień 2009
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19179052 (dostęp: 20.05.2013)
5. Probiotics for preventing acute upper respiratory tract infections. Cochrane Database of Systematic Review. Wrzesień 2011
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21901706 (dostęp: 20.05.2013)
6. Skuteczność immunostymulacji doustnej w prewencji zakażeń układu oddechowego u dzieci. Prof. Marek Kulus, dr Wojciech Feleszko; TERAPIA 9, z. 2/ 2011 r.
7. Immunostymulacja w zakażeniach dróg oddechowych. Prof. Tomasz Targowski, prof. Tadeusz PÅ‚usa; TERAPIA 9, z.2/2012
8. Zasady stosowania doustnych preparatów immunomodulujÄ…cych pochodzenia bakteryjnego w profilaktyce zakażeÅ„ dróg oddechowych. Pod redakcjÄ… Prof. Dariusza Jurkiewicza, Warszawa 2012 r.
Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia