– Zależy nam na tym, by gorzowskiej katedrze przywrócić jej Å›redniowieczne piÄ™kno – powiedziaÅ‚a miejska konserwator zabytków Sylwia Groblica na specjalnej konferencji poÅ›wiÄ™conej pracom badawczym w najstarszym zabytku miasta. Kiedy badania siÄ™ zakoÅ„czÄ…, bÄ™dzie można zdecydować, co zmienić w wystroju KoÅ›cioÅ‚a Mariackiego.

29 lipca zaczęły siÄ™ prace badawcze w gorzowskiej katedrze. Pierwsze o takim wymiarze od czasu II wojny Å›wiatowej. Prowadzi je konserwator dzieÅ‚ sztuki MaÅ‚gorzata Zyzik, która zbada poszczególne warstwy budynku w poszukiwaniu oryginalnej mono i polichromii. Po raz pierwszy katedra bÄ™dzie potraktowana jako caÅ‚ość, a prace obejmÄ… wnÄ™trze i zewnÄ™trze obiektu.

Finansowe obciążenie wzięła na siebie w całości parafia katedralna. Jej proboszcz, ks. kanonik Zbigniew Kobus podkreśla, że dzięki rozpoczętym pracom będzie można przygotować się do pierwszego od ponad 70 lat remontu katedry.

Konserwator dzieÅ‚ sztuki MaÅ‚gorzata Zyzik w pierwszych dniach pracy odkryÅ‚a nie tylko biaÅ‚o-różowe warstwy zapraw Å›redniowiecznych czy niewielkie fragmenty zÅ‚oceÅ„, ale też – w nawie gÅ‚ównej – mocno uszkodzonÄ… gÅ‚ówkÄ™ anielskÄ… ze skrzydÅ‚ami, a w bocznej – alegoriÄ™ demona, czyli wizerunek kota ze skrzydÅ‚ami.

Prace są dostosowane do harmonogramu nabożeństw, zaczynają się po rannej mszy świętej i trwają do wieczornej.

Tekst i foto Hanna Kaup
Fotorelacja poniżej historii

Krótka historia koÅ›cioÅ‚a katedralnego
Obecny koÅ›cióÅ‚ katedralny zawsze byÅ‚ koÅ›cioÅ‚em Mariackim, co oznacza poÅ›wiÄ™cenie go NajÅ›wiÄ™tszej Marii Pannie. PrzejÅ›ciowo wystÄ™powaÅ‚ pod wezwaniem NajÅ›wiÄ™tszej Maryi Panny i Jedenastu TysiÄ™cy ÅšwiÄ™tych Dziewic. Od roku 1945 nosi wezwanie WniebowziÄ™cia NajÅ›wiÄ™tszej Marii Panny.

KoÅ›cióÅ‚ Mariacki jest najstarszÄ… budowlÄ… w Gorzowie. Zbudowany zostaÅ‚ w drugiej poÅ‚owie XIII wieku jako miejski koÅ›cióÅ‚ parafialny. Pierwotnie zaplanowany zostaÅ‚ jako romaÅ„ska bazylika, ostatecznie otrzymaÅ‚ formÄ™ gotyckiej pseudobazyliki. ÅšwiÄ…tynia posiada trzy piÄ™cioprzÄ™sÅ‚owe nawy przykryte gotyckimi, krzyżowymi sklepieniami.

Od zachodu do gÅ‚ównego korpusu na caÅ‚ej jego szerokoÅ›ci przylega masywna wieża, swym ksztaÅ‚tem nawiÄ…zujÄ…ca do obszernych wież mieszkalno-rezydencjonalnych. Pierwotnie koÅ›cióÅ‚ nie posiadaÅ‚ wyodrÄ™bnionego prezbiterium. Dobudowano je w drugiej poÅ‚owie XV wieku. Posiada trzy przÄ™sÅ‚a przykryte stropem gwiaździstym. Do korpusu koÅ›cioÅ‚a dobudowano od strony póÅ‚nocnej zakrystiÄ™, nad którÄ… znajdowaÅ‚a siÄ™ otwarta na nawÄ™ empora, sÅ‚użąca radzie miejskiej, donatorom, a po wybudowaniu prezbiterium, sÅ‚użyÅ‚a chórowi szkoÅ‚y parafialnej.

Od strony poÅ‚udniowej do korpusu koÅ›cioÅ‚a dobudowano w Å›redniowieczu kaplicÄ™ MariackÄ… i kaplicÄ™ Å›w. Urbana. Po likwidacji przykoÅ›cielnego cmentarza (okoÅ‚o 1820 roku) dobudowano od poÅ‚udnia remizy strażackie, a od póÅ‚nocy kramy piekarskie, prezbiterium obudowane zostaÅ‚o jatkami rzeźnickimi. W tym samym czasie w wieży urzÄ…dzono mieszkanie dla strażnika, który jednoczeÅ›nie byÅ‚ dzwonnikiem.

WewnÄ…trz koÅ›cioÅ‚a do czasów reformacji znajdowaÅ‚o siÄ™ siedemnaÅ›cie oÅ‚tarzy.

W roku 1537 mieszkańcy miasta przechodzą na luteranizm. Wnętrze kościoła Mariackiego stopniowo przekształcane jest według potrzeb wyznania ewangelickiego.

Z Å›redniowiecznego wyposażenia zachowaÅ‚y siÄ™ jedynie figury ze scenÄ… pasyjnÄ… umieszczone na belce w Å‚uku tÄ™czowym miÄ™dzy nawÄ… gÅ‚ównÄ… a prezbiterium, gÅ‚owa Å›w. Jana Chrzciciela na misie oraz wózek procesyjny z figurÄ… Chrystusa na oÅ›licy /zaginiony/.
W czasach reformacji powstaje manierystyczny oÅ‚tarz szafkowy (oÅ‚tarz gÅ‚ówny) ze scenÄ… ukrzyżowania w części centralnej oraz figurami dwunastu apostoÅ‚ów w ruchomych skrzydÅ‚ach po bokach. Cześć figur pochodzi ze starszego, gotyckiego oÅ‚tarza, przechowywanego prawdopodobnie w gorzowskim koÅ›ciele.

W 1566 roku nawy boczne zabudowano emporami dla wiernych, z roku 1619 pochodziła ambona z portretami Marcina Lutra i Filipa Melanchtona oraz ławy kościelne.

W czasie okupacji miasta przez Szwedów, w koÅ›ciele Mariackim znalazÅ‚y siÄ™ kamienne epitafia dzieci komendanta miasta Rutha, i jego żony oraz drewniane epitafium szwedzkiego majora Sabbla.

Pierwsza informacja o organach pojawia siÄ™ w 1598 roku, zbudowano je w warsztacie organomistrza Bekmanna.

Ważniejsze remonty kościoła Mariackiego przeprowadzono w latach: 1561, 1566, 1621 (wieża), 1708 (wieża), 1821-1822, 1902-1909, 1935-1936, 1953-1956.

KoÅ›cióÅ‚ Mariacki zgodnie z tradycjÄ… peÅ‚ni rolÄ™ martyrium. We wnÄ™trzu grzebano zasÅ‚użonych duchownych i mieszczan gorzowskich, znajdujÄ… siÄ™ w nim groby biskupów gorzowskich: Teodora Benscha (zmarÅ‚ 7 stycznia 1959 roku) i SÅ‚ugi Bożego Wilhelma Pluty (zmarÅ‚ 22 stycznia 1986 roku). Na Å›cianach Å›wiÄ…tyni umieszczone zostaÅ‚y tablice upamiÄ™tniajÄ…ce mÄ™czeÅ„stwo Narodu Polskiego.
Wieża koÅ›cioÅ‚a Mariackiego – zbudowana na przeÅ‚omie wieków XIII i XIV, przylega od zachodu do korpusu koÅ›cioÅ‚a. Obecnie posiada siedem kondygnacji, pierwotnie tylko pięć. Wzniesiono jÄ… na planie prostokÄ…ta o wymiarach 10 m x 19 m. W XVII wieku otrzymaÅ‚a oÅ›miobocznÄ…,
dwukondygnacyjnÄ… nadbudówkÄ… przykrytÄ… barokowym heÅ‚mem. CaÅ‚ość ma 40 m wysokoÅ›ci.

Wieża ma charakter obronny. MogÅ‚a sÅ‚użyć jako miejsce schronienia i obrony w razie pokonania przez wroga obwarowaÅ„ zewnÄ™trznych miasta. Architektura jej nawiÄ…zuje do Å›redniowiecznych wież sÅ‚użących za mieszkania lub schronienia ówczesnym feudaÅ‚om.

W Gorzowie byÅ‚a symbolem wÅ‚adzy margrabiów brandenburskich, wspóÅ‚fundatorów Å›wiÄ…tyni, wÅ‚aÅ›cicieli miasta. MogÅ‚a też sÅ‚użyć jako miejsce sprawowania wÅ‚adzy przez margrabiów, podczas ich licznych wizyt w mieÅ›cie. Åšwiadczy o tym wystrój architektoniczny wnÄ™trza wieży, zachowany szczególnie wyraźnie na I piÄ™trze, gdzie znajdowaÅ‚a siÄ™ także loża, na której margrabia wraz z dworem obecny byÅ‚ podczas sprawowania mszy Å›w.

PiÄ™tro II. skomunikowane jest z poddaszem znajdujÄ…cym siÄ™ nad nawami koÅ›cioÅ‚a. Niezwykle interesujÄ…ca jest tutaj więźba dachowa, a także widok z góry na gotyckie sklepienia wszystkich trzech naw.

Od II. piÄ™tra wnÄ™trza wieży wypeÅ‚nia drewniana konstrukcja dzwonnicy koÅ›cielnej. Dzwony zawieszone sÄ… na piÄ™trze IV. W roku 1924 roku wykonano i zawieszono nowe dzwony w miejsce starych zarekwirowanych podczas I wojny Å›wiatowej. Na tej kondygnacji ok. roku 1820 urzÄ…dzone zostaÅ‚o dwupoziomowe mieszkanie dzwonnika, który jednoczeÅ›nie na zlecenie wÅ‚adz miejskich byÅ‚ strażnikiem nadzorujÄ…cym bezpieczeÅ„stwo przeciwpożarowe.

PiÄ™tro V jest jednoczeÅ›nie poddaszem gotyckiej wieży, tutaj dobudowano w XVI wieku oÅ›miobocznÄ… barokowÄ… wieżę, wewnÄ…trz której umieszczono zegar wieżowy. Obecny mechanizm zegara pochodzi z XIX wieku, a zmodernizowany byÅ‚ w wieku XX.

Kondygnacja VI jest poddaszem barokowej nadbudowanej wieży i kolejnym miejscem obserwacji miasta i jego przedmieść. Rozmieszczenie okien i otworów obserwacyjnych wskazuje na charakter militarny tej części wieży. W zwiÄ…zku z rozwojem artylerii w wieku XVII i nastÄ™pnych, kondygnacja ta mogÅ‚a być wykorzystywana do prowadzenia ognia artyleryjskiego z niewielkich dziaÅ‚. Obecnie znajduje siÄ™ tu punkt widokowy, skÄ…d oglÄ…dać można zarówno centrum miasta jak i jego przedmieÅ›cia.

UM