20 maja obchodzimy ustanowiony przez ONZ w 2017 r. Światowy Dzień Pszczoły.

Z uwagi na znaczenie tych owadów i ogromny w ostatnich czasach spadek ich populacji, w naszym kraju obchodzi siÄ™ dodatkowo Wielki DzieÅ„ PszczóÅ‚ (w sierpniu).

Warto zdać sobie sprawÄ™, że co trzecia Å‚yżka spożywanego przez nas jedzenia, zależy od procesu zapylania, a ten zawdziÄ™czamy gÅ‚ównie pszczoÅ‚om. Istnieje ich na Å›wiecie ponad 20 tysiÄ™cy gatunków (w Polsce wystÄ™puje ok. 500). PszczoÅ‚a miodna to tylko jeden z nich.

KiedyÅ› byliÅ›my pszczelÄ… potÄ™gÄ…, a miód przerabiany na trunek, byÅ‚ aż do XVIII wieku narodowym napojem Polaków. Pod koniec XVI w. nasz eksport miodu do Niemiec, Czech i Moraw siÄ™gaÅ‚ ok. póÅ‚tora tysiÄ…ca beczek i ok. 30 tysiÄ™cy kamieni wosku pszczelego (1 kamieÅ„ = 12,96 kg). Nic dziwnego, że o tych owadach uÅ‚ożono mnóstwo porzekadeÅ‚. Niemal wszystkie wspominajÄ… o korzyÅ›ciach zwiÄ…zanych z pszczelarstwem:

• „Kto chowa pszczoÅ‚y i klacze, ten na biedÄ™ nigdy nie pÅ‚acze”,
• „Kto ma owce i pszczoÅ‚y, ten gospodarz wesoÅ‚y”,
• „Kto ma owce i pszczoÅ‚y, ten nie bÄ™dzie goÅ‚y”,
• „Kto ma pszczoÅ‚y i owce, ten ma co chce”,
• „Kto ma pszczoÅ‚y, ma Å›wiat wesoÅ‚y,”
• „Kto ma pszczoÅ‚y, ten ma miód, a kto ziemiÄ™, ten ma trud”,
• „PszczóÅ‚ka, klaczka i pszenica wyprowadzÄ… z nÄ™dzy szlachcica/ stawiÄ… na nogi szlachcica”.

Jako że każda reguÅ‚a ma swoje wyjÄ…tki, znalazÅ‚o siÄ™ jedno przysÅ‚owie wskazujÄ…ce na ryzyko destabilizacji finansowej: „Kto chowa owce i pszczoÅ‚y, ten raz bogaty, drugi raz goÅ‚y”.

O tym, że o pszczoÅ‚y należy dbać, mówi kolejna ludowa mÄ…drość: „Kto pszczoÅ‚om sprawi czapkÄ™ (przykrycie na ul), to one jemu sukniÄ™”.

Z ludowych przypowieÅ›ci można wyczytać, że pszczoÅ‚y rzadko kÄ…sajÄ…, ponieważ sam Chrystus zakazaÅ‚ im (pod groźbÄ… Å›mierci) żądlenia ludzi. No i faktycznie – kiedy zakoÅ„czone haczykami pszczele żądÅ‚o wczepia siÄ™ w skórÄ™, owad nie może go już wyjąć. Wyrywa je z siebie razem ze zbiorniczkiem jadowym i w efekcie umiera (osy majÄ… gÅ‚adziutkie żądÅ‚o wielokrotnego użytku).

Mimo tragicznych konsekwencji, rozdrażnione pszczoÅ‚y także siÄ™ broniÄ… („Nie dokuczaj pszczole, bo żądÅ‚em ukole”, „Nie darmo u pszczoÅ‚y żądÅ‚o, a cierÅ„ u róży”). Dla czÅ‚owieka jest to wprawdzie bolesne doÅ›wiadczenie, jednak zdecydowanie rzadziej koÅ„czy siÄ™ tragicznie, wiÄ™c kolejne przysÅ‚owie mówi „Nie dbaj, że pszczoÅ‚a kÄ…sa, byleÅ› dostaÅ‚ miodu”.

Dawniej o osobach lubiÄ…cych podchwytywać sÅ‚owa mawiano: „PajÄ…k jadu szuka, ale pszczoÅ‚a miodu (PajÄ…k truciznÄ™ z kwiatów zbiera, miód pszczoÅ‚a)”.

Co jeszcze mówiÄ… przysÅ‚owia o pszczoÅ‚ach?

• że sÄ… pracowite („Pracowita pszczoÅ‚a i z gorzkiego ziela sÅ‚odki miód zbiera”, „PszczoÅ‚a miód zbiera i z pokrzywy”);
• że lubiÄ… sÅ‚odkie („Tam siÄ™ pszczoÅ‚a (pszczóÅ‚ka) ciÅ›nie, gdzie sÄ… sÅ‚odkie wiÅ›nie”), co przeÅ‚ożyÅ‚o siÄ™ na frazeologizmy „ciÄ…gnąć/lecieć/lgnąć” do kogoÅ› lub czegoÅ› „jak pszczoÅ‚a do miodu”.

Na wieloletnich obserwacjach oparto też przysÅ‚owia meteorologiczno-prognostyczne: „PszczoÅ‚y zapowiadajÄ… pogodÄ™, gdy wczeÅ›nie wracajÄ… do ula” oraz „PszczoÅ‚y zapowiadajÄ… deszcz, gdy późno wracajÄ… do ula”.

W odniesieniu do 20 maja warto jeszcze odnotować prawdziwÄ… rewolucjÄ™, jaka dokonaÅ‚a siÄ™ dokÅ‚adnie przed trzema laty (20.05.2019). Tego dnia odszedÅ‚ do lamusa wzorzec kilograma, przechowywany przez 130 lat w Sevres pod Paryżem. Metalowy, trzymany pod trzema szklanymi kloszami cylinder z platyny i irydu, mimo stosowania wyjÄ…tkowych wrÄ™cz Å›rodków ostrożnoÅ›ci, w ciÄ…gu caÅ‚ej swojej kariery straciÅ‚ ok. 50 mikrogramów. „Nowy” kilogram wyliczany jest w oparciu o tzw. staÅ‚Ä… Plancka. RównoczeÅ›nie weszÅ‚y też w życie nowe definicje ampera, kelwina i mola. Amper jest wyliczany w oparciu o Å‚adunek elementarny, kelwin dziÄ™ki staÅ‚ej Boltzmanna, a mol za pomocÄ… staÅ‚ej Avogadra.

W kalendarzu Å›wiÄ…t nietypowych figuruje jeszcze DzieÅ„ PrzyszÅ‚ego Milionera. Tylko siÄ™ cieszyć, bo szanse majÄ… wszyscy. Fotografia natomiast przedstawia naczynia do przechowywania miodu i jest wycinkiem z bardzo ciekawej i różnorodnej ekspozycji, jakÄ… dysponuje prywatne Muzeum Pszczelarstwa w Narewce zlokalizowane Dworze Bartnika.

Tekst i foto Maria Gonta