5 maja – imieniny miesiÄ…ca. Delikatny stukot kropel o parapet wywoÅ‚aÅ‚ z pamiÄ™ci filmowe hasÅ‚a: „W zeszÅ‚ym roku o tej porze padaÅ‚ deszcz. Deszcz ze Å›niegiem.”

W zeszÅ‚ym roku o tej porze byliÅ›my w Drohiczynie. Wtedy zanotowaÅ‚am: „W Drohiczynie nocÄ… nieco pokropiÅ‚o i chociaż zapowiadane sÄ… opady w dzieÅ„, na razie pogoda wymarzona. O szóstej rano przyjemne 10 stopni C, rozÅ›wietlone przydomowe krzaki tÄ™tniÄ… skrzydlatym gwarem, kot rozciÄ…gajÄ…c leniwie wszystkie koÅ›ci, zaczyna siÄ™ im przyglÄ…dać z nadmiernÄ… ciekawoÅ›ciÄ…, na pÅ‚ocie harcujÄ… wiewiórki. Sielanka. (…) Wszystko wokóÅ‚ wyglÄ…da jak w przysÅ‚owiu: „Maj zieleni Å‚Ä…ki, drzewa, już i ptaszek w polu Å›piewa”.

Trawniki coraz barwniejsze, bo przecież „maj bogaty sieje kwiaty”. Wprawdzie ostrożne stokrotki jeszcze tulÄ… pÅ‚atki, ale bluszczyk kurdybanek radoÅ›nie szczerzy siÄ™ szafirowymi uÅ›mieszkami. NiezwykÅ‚e to zióÅ‚ko i bardzo niepozorne. Kiedy ustawi listki na sztorc, z daleka przypomina wyschniÄ™tÄ… plamÄ™ na trawniku, a przecież to jedno z najstarszych polskich zióÅ‚ przyprawowych i leczniczych. PotwierdzÄ… to na pewno archeolodzy z Biskupina” .

Å»eby tradycji staÅ‚o siÄ™ zadość, dziÅ› opiszÄ™ inne zióÅ‚ko, także bardzo pospolite, rosnÄ…ce niemal wszÄ™dzie i również kulinarnie wykorzystywane od wieków – czosnaczek pospolity. Jeżeli rozejrzycie siÄ™ wokóÅ‚ siebie, na pewno zobaczycie gdzieÅ› w pobliżu dziwnÄ… pokrzywÄ™.

Dziwną, bo już kwitnie drobnymi białymi kwiatkami umieszczonymi na samym czubeczku rośliny, podczas gdy prawdziwa zakwitnie około czerwca niepozornymi zielonymi kwiatkami zebranymi w zwisające grona.

Dziwną, bo chociaż na to nie wygląda, należy do rodziny kapustowatych (pokrzywa oczywiście do pokrzywowatych).

DziwnÄ…, bo nie parzy, ale roztarte w palcach listki pachnÄ… czosnkiem. Nie tylko pachnÄ…, a również czosnkiem smakujÄ… i – co ważne – nie pozostawiajÄ… czosnkowego zapachu.

ÅšmiaÅ‚o można rzec, że to jedna z wczeÅ›niejszych jadalnych wiosennych zielenin, zarówno jeżeli chodzi o porÄ™ roku, jak i minione epoki. Archeolodzy znaleźli Å›lady czosnaczka na naczyniach kuchennych sprzed piÄ™ciu tysiÄ™cy lat!

RoÅ›linka jest bogata w żelazo, fosfor, wapÅ„, cynk. Ma też ogromne iloÅ›ci witaminy A, E i C (190 mg w 100 g surowca). Zawiera naturalny antybiotyk allicynÄ™, zwiÄ…zki siarkowe, garbniki, saponiny, fitocydy, glikozydy i olejki eteryczne. Anglicy nazywajÄ… jÄ… musztardÄ… czosnkowÄ… (Garlic mustard) z powodu jej nasion, z których można – podobnie jak z gorczycy – zrobić musztardÄ™.

Jadalne sÄ… wszystkie części czosnaczka. Jego korzenie majÄ… posmak chrzanu, a najbardziej czosnkowe sÄ… kwiatki. Do celów spożywczych najlepiej zbierać mÅ‚ode listki jeszcze zanim czosnaczek zakwitnie. Potem majÄ… gorzkawy posmak, który zniknie wraz z przekwitÅ‚ymi w lipcu kwiatkami, ale wtedy zniknie też sporo zdrowotnych wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci.

LiÅ›cie, nawet te lekko gorzkawe, najlepiej smakujÄ… na Å›wieżo – w saÅ‚atkach, twarożku, maÅ›le, jajecznicy. Można je dodawać do placków ziemniaczanych, potraw z miÄ™s, a nawet kÅ‚aść bezpoÅ›rednio na chleb. Po ugotowaniu stajÄ… siÄ™ trochÄ™ mdÅ‚e i tracÄ… osobliwy aromat.

W tradycyjnym zielarstwie czosnaczek stosowano w leczeniu kaszlu, przeziÄ™bieÅ„ (jako Å›rodek napotny), zatkanych zatok, owrzodzeÅ„, kolek, skurczów, kamieni nerkowych. Åšwieże liÅ›cie wcierano w stopy, aby zÅ‚agodzić skurcze.

Roślina pomaga przy nadczynności tarczycy, odtruwa i oczyszcza organizm, wzmacnia odporność, serce i układ krwionośny. Ma działanie moczopędne, wiatropędne, antyseptyczne, przeciwpasożytnicze, przeciwszkorbutowe, wykrztuśne. Rozrzedza krew, przyspiesza gojenie ran, a jeszcze przed kwitnieniem, liście i łodygi działają silnie przeciwastmatycznie.

WewnÄ™trznie stosuje siÄ™ wywary z listków, kwiatów i ziela – przy infekcjach, biegunkach, niestrawnoÅ›ci, pasożytach, zaburzeniach przemiany materii i kuracjach odchudzajÄ…cych.

Napar najlepiej przygotować, zalewajÄ…c Å‚yżkÄ™ posiekanych Å›wieżych listków szklankÄ… gorÄ…cej wody lub mleka. Zaparzać pod przykryciem 10-15 min. ZaÅ‚agodzi dusznoÅ›ci, podziaÅ‚a przeciwzapalnie i uspokajajÄ…co).

Płukanki wywarem przydadzą się w zapaleniu dziąseł, gardła, jamy ustnej.

OkÅ‚ady zewnÄ™trzne – w chorobach skóry, trudno gojÄ…cych siÄ™ ranach, owrzodzeniach jamy ustnej, hemoroidach. OkÅ‚ady z ususzonych i roztartych korzeni dziaÅ‚ajÄ… skutecznie przy infekcjach górnych dróg oddechowych (rozszerzajÄ… oskrzela, uÅ‚atwiajÄ… oddychanie).

KÄ…piele czosnaczkiem pomagajÄ… w leczeniu grzybicy i zmian skórnych.

Nalewki oraz alkoholowe wyciÄ…gi Å‚agodzÄ… bóle stawów. Stosuje siÄ™ je w reumatyzmie, dnie moczanowej.

Zastosowania kulinarne:
MaseÅ‚ko czosnaczkowe – umyte i posiekane listki (10-15 sztuk) rozcieramy z miÄ™kkim masÅ‚em (ok.100g) i szczyptÄ… soli.
Pesto czosnaczkowe – tu chyba nie trzeba podawać dokÅ‚adnego przepisu.
Czosnaczkowy sos do saÅ‚atek – otrzymamy po zblendowaniu liÅ›ci (ok. 2 szkl.; mogÄ… być z kwiatami), z oliwÄ… (1 szkl.), sokiem cytrynowym (2 Å‚yżki), solÄ… (Å‚yżeczka), twardym serem (3-4 Å‚yżki). Można przechowywać w lodówce, zalewajÄ…c wierzch warstewkÄ… oliwy. Można też dodać mielonych orzechów i wówczas otrzymamy smarowidÅ‚o do chleba. Jeżeli czosnkowego posmaku zbyt maÅ‚o, wystarczy dodać zÄ…bek czosnku.

Wiosenna saÅ‚atka dla zdrowotnoÅ›ci – umyte i posiekane mÅ‚ode listki czosnaczku, kurdybanku i pokrzywy skrapiamy 1-2 Å‚yżkami soku z cytryny, doprawiamy oliwÄ… lub sosem z czosnaczka, ewentualnie dodajemy maÅ‚Ä… cebulkÄ™.
Smacznego.

Tekst i foto Maria Gonta