Pewnie wiele osób jeszcze pamiÄ™ta tÄ™ tragediÄ™ sprzed lat: znana aktorka, Ewa SaÅ‚acka, poniosÅ‚a Å›mierć na skutek wstrzÄ…su anafilaktycznego po ukÄ…szeniu przez osÄ™. Aktorka odpoczywaÅ‚a wówczas nad Zalewem ZegrzyÅ„skim, popijajÄ…c sok z butelki. Nie zauważyÅ‚a, że do Å›rodka dostaÅ‚a siÄ™ osa. I choć obok byÅ‚ mąż, lekarz, który natychmiast przystÄ…piÅ‚ do reanimacji, choć szybko nadjechaÅ‚a karetka, Ewy SaÅ‚ackiej nie udaÅ‚o siÄ™ uratować. Pewnie byÅ‚oby inaczej, gdyby nie byÅ‚a uczulona na jad osy.
Przed nami sezon na niebezpieczne dla zdrowia i życia owady. Liczba osób uczulonych na ich jad stale roÅ›nie. Naukowcy przewidujÄ…, że już pod koniec lat 20. tego stulecia wiÄ™cej bÄ™dzie alergików niż nie-alergików. To dość makabryczne perspektywy…
O uczuleniach na jady owadów rozmawiamy z dr med.
Piotrem DÄ…browieckim, specjalistÄ… chorób wewnÄ™trznych, alergologiem, przewodniczÄ…cym Polskiej Federacji StowarzyszeÅ„ Chorych na AstmÄ™, AlergiÄ™ i POChP.
Jak czÄ™sto zdarzajÄ… siÄ™ uczulenia na jady owadów?
– W skali czÄ™stotliwoÅ›ci wszystkich rodzajów uczuleÅ„ nie zajmujÄ… one czoÅ‚owego miejsca, stanowiÄ…c zaledwie do 5 proc. innych alergii. Ale nie o ilość tu chodzi, tylko o potencjalnÄ… siÅ‚Ä™ reakcji niepożądanej. Uczulenie na jady bÅ‚onkoskrzydÅ‚ych, a wiÄ™c pszczóÅ‚, os, trzmieli, szerszeni – bardzo szybko może zakoÅ„czyć siÄ™ wstrzÄ…sem anafilaktycznym i zgonem. A to niewÄ…tpliwie wysuwa tÄ™ alergiÄ™ na plan pierwszy. Bo statystycznie najczęściej prowadzi ona do Å›mierci. Nie ma, co prawda, dokÅ‚adnych badaÅ„, ale w ciÄ…gu roku tylko na Mazowszu umiera przynajmniej jedna osoba na skutek użądlenia przez bÅ‚onkoskrzydÅ‚e. W Polsce z tego powodu notuje siÄ™ ok. 15-20 zgonów rocznie.
Dlaczego jad owadów bÅ‚onkoskrzydÅ‚ych jest aż tak „zajadÅ‚y”?
– Taki być musi, sÅ‚uży przecież do odstraszania napastników. Wszystkie jady owadów majÄ… podobny skÅ‚ad – zawierajÄ… gÅ‚ównie biaÅ‚ka, ale też histaminÄ™, adolapinÄ™, apaminÄ™, melityninÄ™, fosfolipazÄ™ i jeszcze wiele innych substancji. Jady te różniÄ… siÄ™ w zasadzie tylko wielkoÅ›ciÄ… woreczka jadowego. I tak np. szerszeÅ„, którego można porównać do dużej osy, ma tego jadu co najmniej 10 razy wiÄ™cej niż osa, i tyle wiÄ™cej może wpuÅ›cić podczas użądlenia. WiÄ™cej jadu niż osa może pozostawić pszczoÅ‚a. A to dlatego, że pszczoÅ‚a pozostawia w skórze żądÅ‚o i, jeÅ›li siÄ™ go nie usunie, bÄ™dzie siÄ™ jeszcze z niego wydzielaÅ‚a toksyczna substancja.
Czy dla każdego jad błonkoskrzydłych jest niebezpieczny?
– To zależy od wielu czynników. Po pierwsze, od iloÅ›ci jadu. Im go wiÄ™cej, im wiÄ™cej użądleÅ„, tym wiÄ™ksze ryzyko zagrożenia zdrowia czy życia. Po drugie – i to jest bardzo istotne – możemy mieć do czynienia z reakcjami toksycznymi i reakcjami alergicznymi. Te pierwsze mogÄ… być też niebezpieczne, ale nie sÄ… skutkiem alergii. Reakcja toksyczna, najczęściej w postaci dużego obrzÄ™ku, niebezpiecznego zwÅ‚aszcza w przypadku użądlenia w usta czy jÄ™zyk, może mieć miejsce już w pierwszym kontakcie z osÄ… czy pszczoÅ‚Ä…. Natomiast z reakcjÄ… alergicznÄ… mamy do czynienia, kiedy wystÄ™puje wytworzenie swoistych przeciwciaÅ‚ klasy IgE przeciwko jadowi bÅ‚onkoskrzydÅ‚ych. W tym przypadku przy pierwszym kontakcie, poza miejscowymi objawami, może nie być żadnych innych, bo ten pierwszy kontakt z alergenem dopiero powoduje rozwój nadwrażliwoÅ›ci. Jak zresztÄ… w każdym innym rodzaju alergii. I dopiero każdy nastÄ™pny kontakt z alergenem, czyli w tym przypadku z jadem owadów, może już wywoÅ‚ać reakcjÄ™ uogólnionÄ…, ze wstrzÄ…sem Å‚Ä…cznie.
Może być zatem tak, że osoba użądlona po raz pierwszy przez osÄ™ lub pszczoÅ‚Ä™, jeÅ›li poza miejscowym obrzÄ™kiem nie miaÅ‚a żadnych innych objawów, bÄ™dzie przekonana, że nie jest uczulona? A tymczasem drugie użądlenie może zakoÅ„czyć siÄ™ Å›mierciÄ…?
– Może nie aż tak dramatycznie, ale istotnie, dopiero ten drugi kontakt może wykazać reakcjÄ™ alergicznÄ…. I jeÅ›li tak siÄ™ stanie, jeÅ›li obrzÄ™k obejmuje sporÄ… powierzchniÄ™ ciaÅ‚a, a do tego doÅ‚Ä…czÄ… siÄ™ inne objawy, takie jak: Å›wiÄ…d skóry i pokrzywka na caÅ‚ym ciele, nudnoÅ›ci, biegunka, trudnoÅ›ci z oddychaniem, spadek ciÅ›nienia i utrata przytomnoÅ›ci, to mówimy o wstrzÄ…sie anafilaktycznym i wówczas jak najszybciej należy dotrzeć do lekarza. Najlepiej, gdyby ktoÅ› do lekarza mógÅ‚ dowieźć, bo siadanie za kierownicÄ… w anafilaksji jest bardzo ryzykowne. WstrzÄ…s anafilaktyczny jest najgroźniejszÄ… dla życia reakcjÄ… alergicznÄ…. I jeÅ›li ktoÅ› choć raz doÅ›wiadczyÅ‚ takiej reakcji, już zawsze powinien nosić przy sobie standardowy zestaw interwencyjny, z ampuÅ‚kostrzykawkÄ… z adrenalinÄ…, ratujÄ…cÄ… życie. Obecnie w sprzedaży sÄ… dwie postaci adrenaliny EPI PEN oraz Adrenalinum w ampuÅ‚kostrzykawce, obie bardzo skuteczne. Niezależnie od postaci leku, zawsze należy przeszkolić użytkownika z prawidÅ‚owego stosowania adrenaliny.
Taki zestaw ratujÄ…cy życie powinna nosić przy sobie również osoba, która nie ma alergii na jady owadów, ale po użądleniach pojawia siÄ™ u niej reakcja uogólniona?
– Jak najbardziej, takie reakcje też mogÄ… przecież zagrażać życiu. Niewypisanie przez lekarza recepty na ampuÅ‚kostrzykawkÄ™, przy stwierdzeniu reakcji uogólnionej, jest bÅ‚Ä™dem w sztuce lekarskiej.
Jak stwierdzić, czy jest się uczulonym na jady błonkoskrzydłych?
– To stwierdza siÄ™ testami, jak przy innych alergiach. Najczęściej sÄ… to testy Å›ródskórne, albo testy z krwi, okreÅ›lajÄ…ce stężenie immunoglobuliny IgE. PrzypomnÄ™, że u alergików produkowana jest ona w nadmiernej iloÅ›ci.
Już wiemy, że jesteśmy uczuleni na jad błonkoskrzydłych. Co dalej?
– Zaczynamy odczulanie, czyli immunoterapiÄ™ alergenowÄ…. Polega ona na wstrzykiwaniu gÅ‚Ä™boko podskórnie, niewielkich, Å›ciÅ›le okreÅ›lonych iloÅ›ci alergenu i stopniowym zwiÄ™kszaniu dawki, tak by pacjent powoli siÄ™ do niego przyzwyczajaÅ‚. Immunoterapia prowadzona jest w dwóch etapach. W pierwszym podaje siÄ™ stopniowo zwiÄ™kszajÄ…ce dawki, w drugim – dawkÄ™ podtrzymujÄ…cÄ…. AtrakcyjnÄ… dla chorych metodÄ… immunoterapii jest szybka metoda Rush lub ultraRush, gdzie w ciÄ…gu kilku godzin osiÄ…gamy dużą dawkÄ™ alergenu, kontynuujÄ…c odczulanie raz na miesiÄ…c. CaÅ‚e odczulanie trwa ok. piÄ™ciu lat. Metoda jest bardzo skuteczna, do 80-90 proc. chorych nie ma objawów po ekspozycji na jad uczulajÄ…cego owada. Procedura jest dla pacjenta bezpÅ‚atna, finansowana przez NFZ. W ten sposób można odczulać także dzieci.
Czy sÄ… przeciwskazania do immunoterapii?
– SÄ…, ale ponieważ to metoda leczenia ratujÄ…ca życie – sÄ… bardzo ograniczone. Brak zgody pacjenta, brak wspóÅ‚pracy ze strony chorego, nowotwory zÅ‚oÅ›liwe, autoagresja. Lekarz alergolog rozważy wszystkie za i przeciw, i wspólnie z chorym wybiorÄ… najlepsza metodÄ™ leczenia.
Odczulimy się na całe życie?
– Nie, ale na pewno na kilkanaÅ›cie lat. Po odczulaniu testy ulegajÄ… negatywizacji i spada stężenie swoistych IgE przeciwko jadowi. DÅ‚ugość pamiÄ™ci immunologicznej to indywidualna cecha każdego pacjenta.
Skoro immunoterapia polega na podawaniu alergenów, to pewnie pszczelarze sÄ… uodpornieni na jad swoich podopiecznych, bo przecież z tym alergenem stykajÄ… siÄ™ na co dzieÅ„?
– Otóż nie! UodparniajÄ… siÄ™ w sezonie, a poza nim już nie. Bo sens immunoterapii polega na ciÄ…gÅ‚ym, regularnym podawaniu alergenu, a nie tylko w jakimÅ› okresie czasu. Duże znaczenie ma także ilość alergenu. A pszczelarze majÄ… go aż nadto.
W jakim stopniu ważna jest przy alergiach na jady błonkoskrzydłych profilaktyka?
– PamiÄ™tamy o profilaktyce, ale jej efekty nie sÄ… zadowalajÄ…ce. Trzeba byÅ‚oby siÄ™ nie pocić, nie używać dezodorantów, nie pić sÅ‚odkich soków, nie jeść sÅ‚odkich rzeczy na powietrzu, ubierać siÄ™ wyÅ‚Ä…cznie na biaÅ‚o... Czyli, do minimum ograniczyć możliwość zetkniÄ™cia siÄ™ z osÄ… czy pszczoÅ‚Ä…. To jest niemożliwe.
Jak wyglÄ…da nasza Å›wiadomość w tym przypadku? Czy my w ogóle wiemy, że można siÄ™ odczulać i że odczulanie pozbawi nas strachu, już nie mówiÄ…c o ratowaniu życia?
– Niestety, nie wiemy. Nawet osoby, które kiedyÅ› doznaÅ‚y wstrzÄ…su po użądleniach, nie wiedzÄ…, że mogÄ… siÄ™ odczulić. Jak taka osoba już trafi do nas, np. po utracie przytomnoÅ›ci, to jest zaskoczona, gdy sÅ‚yszy o takiej możliwoÅ›ci. Dlatego tak ważna jest edukacja. W kwietniu przypada wyznaczony przez ÅšwiatowÄ… OrganizacjÄ™ Alergii WAO tydzieÅ„ alergii, w tym roku poÅ›wiÄ™cony byÅ‚ anafilaksji i wstrzÄ…sowi anafilaktycznemu. Z tej okazji Polska Federacja StowarzyszeÅ„ Chorych na AstmÄ™ AlergiÄ™ i POChP wraz z Wojskowym Instytutem Medycznym, w porozumieniu z Polskim Towarzystwem Alergologicznym, organizowaÅ‚a bezpÅ‚atne konsultacje alergologiczne dla chorych, którzy doznali reakcji uogólnionej po spożyciu pokarmu, podaniu leków lub po kontakcie z jadami osy lub pszczoÅ‚y. OdbyÅ‚y siÄ™ warsztaty dla chorych pt. „Alergia, anafilaksja, wstrzÄ…s jak przetrwać trudne chwile”. Na naszych warsztatach szkolimy pacjentów, pokazujemy na testerach, jak posÅ‚ugiwać siÄ™ ampuÅ‚kostrzykawkÄ…, instruujemy, jak zachowywać siÄ™, kiedy pojawiajÄ… siÄ™ pierwsze objawy wstrzÄ…su. Ważne jest, by wiedzieć, jak udzielać pierwszej pomocy w takich przypadkach. SzczegóÅ‚y akcji na stronie www.astma-alergia-pochp.pl
PrzyszÅ‚a wiosna. Oby każdy z nas mógÅ‚ cieszyć siÄ™ jej urokami. Także alergicy!
Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia