– Zależy nam na tym, by gorzowskiej katedrze przywrócić jej średniowieczne piękno – powiedziała miejska konserwator zabytków Sylwia Groblica na specjalnej konferencji poświęconej pracom badawczym w najstarszym zabytku miasta. Kiedy badania się zakończą, będzie można zdecydować, co zmienić w wystroju Kościoła Mariackiego.

29 lipca zaczęły się prace badawcze w gorzowskiej katedrze. Pierwsze o takim wymiarze od czasu II wojny światowej. Prowadzi je konserwator dzieł sztuki Małgorzata Zyzik, która zbada poszczególne warstwy budynku w poszukiwaniu oryginalnej mono i polichromii. Po raz pierwszy katedra będzie potraktowana jako całość, a prace obejmą wnętrze i zewnętrze obiektu.

Finansowe obciążenie wzięła na siebie w całości parafia katedralna. Jej proboszcz, ks. kanonik Zbigniew Kobus podkreśla, że dzięki rozpoczętym pracom będzie można przygotować się do pierwszego od ponad 70 lat remontu katedry.

Konserwator dzieł sztuki Małgorzata Zyzik w pierwszych dniach pracy odkryła nie tylko biało-różowe warstwy zapraw średniowiecznych czy niewielkie fragmenty złoceń, ale też – w nawie głównej – mocno uszkodzoną główkę anielską ze skrzydłami, a w bocznej – alegorię demona, czyli wizerunek kota ze skrzydłami.

Prace są dostosowane do harmonogramu nabożeństw, zaczynają się po rannej mszy świętej i trwają do wieczornej.

Tekst i foto Hanna Kaup
Fotorelacja poniżej historii

Krótka historia kościoła katedralnego
Obecny kościół katedralny zawsze był kościołem Mariackim, co oznacza poświęcenie go Najświętszej Marii Pannie. Przejściowo występował pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i Jedenastu Tysięcy Świętych Dziewic. Od roku 1945 nosi wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.

Kościół Mariacki jest najstarszą budowlą w Gorzowie. Zbudowany został w drugiej połowie XIII wieku jako miejski kościół parafialny. Pierwotnie zaplanowany został jako romańska bazylika, ostatecznie otrzymał formę gotyckiej pseudobazyliki. Świątynia posiada trzy pięcioprzęsłowe nawy przykryte gotyckimi, krzyżowymi sklepieniami.

Od zachodu do głównego korpusu na całej jego szerokości przylega masywna wieża, swym kształtem nawiązująca do obszernych wież mieszkalno-rezydencjonalnych. Pierwotnie kościół nie posiadał wyodrębnionego prezbiterium. Dobudowano je w drugiej połowie XV wieku. Posiada trzy przęsła przykryte stropem gwiaździstym. Do korpusu kościoła dobudowano od strony północnej zakrystię, nad którą znajdowała się otwarta na nawę empora, służąca radzie miejskiej, donatorom, a po wybudowaniu prezbiterium, służyła chórowi szkoły parafialnej.

Od strony południowej do korpusu kościoła dobudowano w średniowieczu kaplicę Mariacką i kaplicę św. Urbana. Po likwidacji przykościelnego cmentarza (około 1820 roku) dobudowano od południa remizy strażackie, a od północy kramy piekarskie, prezbiterium obudowane zostało jatkami rzeźnickimi. W tym samym czasie w wieży urządzono mieszkanie dla strażnika, który jednocześnie był dzwonnikiem.

Wewnątrz kościoła do czasów reformacji znajdowało się siedemnaście ołtarzy.

W roku 1537 mieszkańcy miasta przechodzą na luteranizm. Wnętrze kościoła Mariackiego stopniowo przekształcane jest według potrzeb wyznania ewangelickiego.

Z średniowiecznego wyposażenia zachowały się jedynie figury ze sceną pasyjną umieszczone na belce w łuku tęczowym między nawą główną a prezbiterium, głowa św. Jana Chrzciciela na misie oraz wózek procesyjny z figurą Chrystusa na oślicy /zaginiony/.
W czasach reformacji powstaje manierystyczny ołtarz szafkowy (ołtarz główny) ze sceną ukrzyżowania w części centralnej oraz figurami dwunastu apostołów w ruchomych skrzydłach po bokach. Cześć figur pochodzi ze starszego, gotyckiego ołtarza, przechowywanego prawdopodobnie w gorzowskim kościele.

W 1566 roku nawy boczne zabudowano emporami dla wiernych, z roku 1619 pochodziła ambona z portretami Marcina Lutra i Filipa Melanchtona oraz ławy kościelne.

W czasie okupacji miasta przez Szwedów, w kościele Mariackim znalazły się kamienne epitafia dzieci komendanta miasta Rutha, i jego żony oraz drewniane epitafium szwedzkiego majora Sabbla.

Pierwsza informacja o organach pojawia się w 1598 roku, zbudowano je w warsztacie organomistrza Bekmanna.

Ważniejsze remonty kościoła Mariackiego przeprowadzono w latach: 1561, 1566, 1621 (wieża), 1708 (wieża), 1821-1822, 1902-1909, 1935-1936, 1953-1956.

Kościół Mariacki zgodnie z tradycją pełni rolę martyrium. We wnętrzu grzebano zasłużonych duchownych i mieszczan gorzowskich, znajdują się w nim groby biskupów gorzowskich: Teodora Benscha (zmarł 7 stycznia 1959 roku) i Sługi Bożego Wilhelma Pluty (zmarł 22 stycznia 1986 roku). Na ścianach świątyni umieszczone zostały tablice upamiętniające męczeństwo Narodu Polskiego.
Wieża kościoła Mariackiego – zbudowana na przełomie wieków XIII i XIV, przylega od zachodu do korpusu kościoła. Obecnie posiada siedem kondygnacji, pierwotnie tylko pięć. Wzniesiono ją na planie prostokąta o wymiarach 10 m x 19 m. W XVII wieku otrzymała ośmioboczną,
dwukondygnacyjną nadbudówką przykrytą barokowym hełmem. Całość ma 40 m wysokości.

Wieża ma charakter obronny. Mogła służyć jako miejsce schronienia i obrony w razie pokonania przez wroga obwarowań zewnętrznych miasta. Architektura jej nawiązuje do średniowiecznych wież służących za mieszkania lub schronienia ówczesnym feudałom.

W Gorzowie była symbolem władzy margrabiów brandenburskich, współfundatorów świątyni, właścicieli miasta. Mogła też służyć jako miejsce sprawowania władzy przez margrabiów, podczas ich licznych wizyt w mieście. Świadczy o tym wystrój architektoniczny wnętrza wieży, zachowany szczególnie wyraźnie na I piętrze, gdzie znajdowała się także loża, na której margrabia wraz z dworem obecny był podczas sprawowania mszy św.

Piętro II. skomunikowane jest z poddaszem znajdującym się nad nawami kościoła. Niezwykle interesująca jest tutaj więźba dachowa, a także widok z góry na gotyckie sklepienia wszystkich trzech naw.

Od II. piętra wnętrza wieży wypełnia drewniana konstrukcja dzwonnicy kościelnej. Dzwony zawieszone są na piętrze IV. W roku 1924 roku wykonano i zawieszono nowe dzwony w miejsce starych zarekwirowanych podczas I wojny światowej. Na tej kondygnacji ok. roku 1820 urządzone zostało dwupoziomowe mieszkanie dzwonnika, który jednocześnie na zlecenie władz miejskich był strażnikiem nadzorującym bezpieczeństwo przeciwpożarowe.

Piętro V jest jednocześnie poddaszem gotyckiej wieży, tutaj dobudowano w XVI wieku ośmioboczną barokową wieżę, wewnątrz której umieszczono zegar wieżowy. Obecny mechanizm zegara pochodzi z XIX wieku, a zmodernizowany był w wieku XX.

Kondygnacja VI jest poddaszem barokowej nadbudowanej wieży i kolejnym miejscem obserwacji miasta i jego przedmieść. Rozmieszczenie okien i otworów obserwacyjnych wskazuje na charakter militarny tej części wieży. W związku z rozwojem artylerii w wieku XVII i następnych, kondygnacja ta mogła być wykorzystywana do prowadzenia ognia artyleryjskiego z niewielkich dział. Obecnie znajduje się tu punkt widokowy, skąd oglądać można zarówno centrum miasta jak i jego przedmieścia.

UM